ROMA 3

VƯƠNG CUNG THÁNH ĐƯỜNG THÁNH PHÊRÔ

I. LỊCH SỬ ĐỀN THỜ

Đền thờ Thánh Phêrô là thành quả công trình tái thiết đầy công phu trên ngôi đền thờ cổ kính do Hoàng Đế Costantino kiến thiết vào năm 320. Để xây Đền Thờ mới, người ta đã mất khoảng 120 năm, tính từ đầu thế kỷ 16, dưới sự điều khiển của 12 kiến trúc sư, trong đó có những người nổi tiếng như Bramante, Michelangelo, Raffaello và Maderno. Cả đền thờ cũ cũng như đền thờ mới đều được xây trên mộ của Thánh Phêrô Tông Đồ, được an táng trên sườn đồi Nerone. Mái vòm to lớn của đền thờ do Michelangello vẽ kiểu nhìn xuống thành Roma, trở thành điểm hội tụ lý tưởng nhắc nhớ ngôi mộ đơn sơ của Thánh Phêrô, là Đá Tảng trên đó Chúa Kitô đã xây dựng Giáo Hội của Ngài. Hàng cột vòng do kiến trúc sư Bernini thiết kế giống vòng tay mở rộng, như một dấu hiệu tiếp đón yêu thương, nhấn mạnh ý tưởng Mẹ Giáo Hội, trong Chúa Kitô, trở thành một cộng đoàn các anh chị em, thuộc nhiều dân nước khác nhau.

1. Đền thờ Thánh Phêrô thời Hoàng Đế Costantino

Trong khu vực hý trường của Hoàng Đế Nerone, giữa sông Tevere, đồi Gianicolo và Vaticano - nơi mà Hoàng Đế La Mã đã ra lệnh hành hình các tín hữu Kitô - theo truyền thống, cũng là nơi thánh Phêrô chịu tử đạo, và thi hài Ngài được an táng tại nghĩa trang đó cùng với các vị tử đạo khác. Hý trường này do hoàng đế Caligola (37-41) khởi xướng và được Nerone (54-68) hoàn tất. Ban đầu được dùng làm nơi đua xe ngựa, về sau làm nơi các đấu sĩ giao đấu với dã thú. Đức Anacleto, vị Giáo Hoàng thứ 3 của Giáo Hội, từ năm 77 đến 88, đã thiết lập một nhà nguyện nhỏ dâng kính Thánh Phêrô. Sau này Hoàng Đế Costantino cho xây dựng tại nơi đó ngôi thánh đường vĩ đại gồm 5 gian và tồn tại cho đến cuối thế kỷ 15.

Mô hình Đền thờ Thánh Phêrô cũ

Các văn sĩ thời đó kể lại: năm 324, Hoàng Đế Costantino ngự xuống khu vực Vaticano với quân gia hùng hậu, và phủ phục trước mộ Thánh Phêrô, cởi bỏ hoàng bào, cầm chiếc xẻng lớn và chính ngài bắt đầu đào, xác định khu vực xây đại Vương Cung Thánh Đường mới. Hoàng đế cũng đổ đầy và vác trên vai 12 giỏ đất như một cử chỉ tôn kính 12 Tông Đồ. Con của ngài là Hoàng Đế Costante đã được vinh dự hoàn tất công trình to lớn xây cất đền thờ vào năm 349, sau 25 năm kiến thiết. Các bức họa và hình khắc chạm trổ cổ kính cho thấy Đền Thờ do Hoàng Đế Costantino xây cất không khác lắm so với các Vương Cung Thánh Đường Kitô khác ở Roma, xét về cơ cấu kiến trúc. Nhưng qua các thế kỷ, thánh đường này càng trở nên phong phú nhờ sự quan tâm đặc biệt của các vị Giáo Hoàng cũng như của các ông vua Italia và nước ngoài.

Sự biến cải đền thờ Thánh Phêrô diễn ra qua nhiều giai đoạn khác nhau. Trong 12 thế kỷ, đền thờ này được trang điểm phong phú hơn với những bức tường được gắn cẩm thạch, các bàn thờ được tô điểm, và các hậu cung đền thờ được trang trí bằng những bức tranh khảm. Đá cẩm thạch quý giá được gỡ từ các đền đài dinh thự hoặc đưa từ Đông Phương về, gỗ hương được cắt từ những rừng xứ Liban, kim loại bóng loáng, những cánh cửa đồng từ vùng Byzantine với vải vóc do các thương gia miền Venezia nhập khẩu; gạch men từ các công xưởng miền Limoge, kiếng từ vùng Renana, các bức thảm từ Thổ Nhĩ Kỳ, Ả Rập Sicilia; vải vóc của Ý, Anh, Tây Ban Nha; các đèn và bình hương bằng vàng bạc, tất cả được dùng để trang trí cho đền thờ, nhà nguyện, bàn thờ, nhà dành cho linh mục và các tượng đài khác.

Các hoàng đế và vua chúa đến Đền Thờ Thánh Phêrô để được các Đức Giáo Hoàng phong vương: Carlo Đại Đế là vị đầu tiên được Đức Leo III (795-816) đội triều thiên tấn phong vào dịp lễ Giáng Sinh năm 800. Sau khi chào Hoàng Đế với danh hiệu “Carlo Augusto Đại Hoàng Đế Thái Bình của dân Roma”, ĐGH dùng dầu thánh xức cho Hoàng Đế và thắt gươm cho ông giữa tiếng reo vui mừng của người Pháp và Ý. Sau vị Đại Đế này, những người kế vị ông là Lotario và Ludovico II, và bao nhiêu vị khác cho đến Federico III đều được phong vương trước mộ Thánh Phêrô Tông Đồ. Cũng như hòn đá ở Campidoglio (nay là Tòa Đô Sảnh Roma) - giữ gìn tinh hoa sống động nhất của tinh thần Roma trong thời Trung Cổ và Phục Hưng, tảng đá phủ thi hài thánh Phêrô được coi là nơi cực thánh của thế giới Kitô giáo, được bao nhiêu tín hữu sùng mộ, hầu như hơn cả Thánh Mộ ở Jerusalem.

2. Xây Đền Thờ Thánh Phêrô mới

Vaticano chỉ là nơi các vị Giáo Hoàng cư ngụ từ năm 1377 và trước khi giáo triều được chuyển sang Avignon (1309-1377), miền Nam nước Pháp, dinh của các vị Giáo Hoàng tọa lạc tại Laterano. Trong 73 năm Đức Giáo Hoàng ở Avignon, Đền Thờ thánh Phêrô bị bỏ hoang đến độ hầu như không thể trùng tu được. Thực vậy sau một ngàn năm huy hoàng, Đền Thờ do Hoàng Đế Costantino xây cất bắt đầu có những dấu hiệu tàn lụi, nhất là nơi các bức tường, đặc biệt là những tường phía Nam. Những tường này được xây trên những gạch vụn của hý trường và các dinh thự cổ kính khác. Vì thế, các vị Giáo Hoàng đã nảy ra ý tưởng xây lại hoàn toàn một Đền Thờ mới. Nói đúng ra, không phải chỉ vì nhu cầu cần phòng ngừa nguy cơ Đền Thờ cũ sụp đổ, nhưng còn vì tinh thần thời đó không nhận ra nơi Thánh Đường cũ kỹ ấy sự huy hoàng vĩ đại như thời Phục Hưng đòi hỏi. ĐGH Nicolo V (1447-1455) là người đầu tiên đã đi tới quyết định tiến hành việc xây Đền Thờ Thánh Phêrô mới, và ủy thác cho kiến trúc sư Bernardo Rossellino nhiệm vụ xúc tiến. Theo dự án của nhà kiến trúc này, đền thờ mới có một cổng phía trước và có hình thánh giá Latinh, với một mái vòm lớn ở giữa và khu hậu cung có hình bán nguyệt.

Đền thờ Thánh Phêrô mới

Sau khi phá hủy một số phần của đền thờ, người ta bắt đầu xây khu hậu cung Đền Thờ mới. Nhưng Đức Giáo Hoàng Nicolo qua đời vào tháng 3 năm 1455, nên công trình xây cất bị ngưng lại. Các vị kế nghiệp dường như từ bỏ ý tưởng xây Đền Thờ mới, và chỉ nghĩ tới việc trang trí và phong phú hóa Đền Thờ cũ. Mãi cho đến thời Đức Giáo Hoàng Giulio II della Rovera (1503-1513) mới tiếp tục công trình bị bỏ dở dang, do ý muốn tìm một chỗ xứng đáng cho lăng tẩm của mình, và Michelangelo đã trình bày họa đồ cho ngài. Khi Michelangelo tới Đền Thờ Thánh Phêrô xem nơi nào có thể đặt mộ của ĐGH Giulio II, ông thấy nơi thích hợp nhất chính là khu hậu cung mới do Đức Nicolo V khởi công xây cất và ông khuyên Đức Giáo Hoàng tiếp tục xây cất. ĐGH hỏi phí tổn sẽ là bao nhiêu, Michelangelo trả lời là 100 ngàn đồng vàng. Đức Giulio II đáp: “Hãy làm với 200 ngàn đồng”, và ngài sai hai kiến trúc sư San Gallo và Donato Bramante đi xem địa điểm, và ngài muốn xây lại Đền Thờ hoàn toàn mới.

Khi Bramante nhận lệnh của ĐGH Giulio II (1503-1513) phá bỏ Đền Thờ cũ để xây Đền Thờ mới, tức là Đền Thờ Thánh Phêrô ngày nay, dân Roma kinh ngạc theo dõi việc phá Đền thờ cũ và họ đặt tên cho ông Bramante là “Kiến trúc sư phá nhà”. Trong những năm ấy, nhiều dự án nối tiếp nhau, cho đến khi Michelangelo lúc đó đã gần 70 tuổi, bắt đầu xây mái vòm. Sau khi Michelangelo qua đời (1564), 4 kiến trúc sư khác tiếp tục. Mặt tiền do Carlo Maderno làm xong năm 1614. Ngày 18.11.1626, Đức Giáo Hoàng Urbano VIII thánh hiến Đền thờ mới, nhân kỷ niệm 1.300 năm thánh hiến Đền Thờ do Hoàng Đế Costantino thiết lập. Về sau, kiến trúc sư Giuseppe Valadier đã thực hiện hai đồng hồ ở mặt tiền đền thờ vào năm 1822. Dưới đồng hồ bên trái có quả chuông chu vi 7.5 mét, nặng 9,3 

Những di tích lịch sử quan trọng

Đến Roma hành hương, không thể không đến viếng bốn Đại Vương Cung Thánh Đường dưới đây. Nguồn gốc, ý nghĩa tôn giáo và lịch sử, cũng như chính phụng vụ về mỗi Đền thờ này mang lại cho các tín hữu những hiểu biết nhất định, cũng như mời gọi họ cảm tạ Chúa vì sự Nhập Thể của Ngôi Hai Thiên Chúa, cuộc khổ nạn và phục sinh của Ngài.

Đền thờ thánh Gioan tại Laterano

Người ta gọi Đền thờ này là mẹ của tất cả các nhà thờ vì là nhà thờ Chánh tòa của giáo phận Roma, nhắc nhớ cho các tín hữu “Hồng ân bí tích Rửa tội” với tất cả ý nghĩa của ơn này, đồng thời mời gọi các tín hữu cảm tạ bằng chính cuộc sống như con cái Thiên Chúa trong Đức Giêsu Kitô.

Đền thờ thánh Gioan tại Laterano

Đền thờ thánh Phêrô tại Vatican

Là nơi hành hương chính của các tín hữu Kitô: tại đây thánh Phêrô Tông Đồ đã lấy máu đào làm chứng cho đức tin nơi Ngôi Lời Thiên Chúa nhập thể làm người để cứu độ chúng ta. Đền thờ là bằng chứng sinh động về việc làm chứng tá Kitô giáo, giá trị và hồng ân vô giá của đức tin được sống thực, được rao giảng và được làm chứng.

Đền thờ thánh Phêrô tại Vatican

Đền thờ Đức Bà Cả trên đồi Esquilino

Dâng kính Đức Maria là Mẹ Thiên Chúa. Thánh đường này nhắc nhớ các tín hữu “sự hiện diện của Mẹ Maria trong lịch sử cứu độ” thiên chức làm Mẹ Thiên Chúa và là Mẹ của tất cả chúng ta. Tình mẫu tử của Mẹ Maria, đối với chúng ta, không phải chỉ giới hạn nơi sự bảo bọc và chuyển cầu, nhưng đồng thời cũng là lời liên tục mời gọi chúng ta hãy làm tất cả những gì Chúa Con chỉ dạy; liên tục nhắc nhớ chúng ta về những sự cao cả Chúa đã làm cho chúng ta.

Đền thờ Đức Bà Cả trên đồi Esquilino

Đền thờ thánh Phaolô ngoài thành

Nơi tử đạo của thánh Tông Đồ dân ngoại, và ngày nay nổi bật về các cuộc gặp gỡ đại kết Kitô. Người hành hương về đây sẽ nhận ra bổn phận phải dấn thân truyền giáo, sống hiệp nhất với tất cả những người cùng tin nơi Chúa Kitô của mình.

Đền thờ thánh Phaolô ngoài thành

Ngoài bốn đại Vương Cung Thánh Đường vừa giới thiệu,khách hành hương cũng nên đi thăm viếng ba tiểu Vương Cung Thánh Đường quan trọng là Đền thờ Thánh Giá Giêrusalem, Đền thờ thánh Lorenzo ngoài thành, đền thờ thánh Sebastiano.

Đền thờ Thánh Giá Giêrusalem

Vào thế kỷ thứ 4, hoàng thái hậu Helena lúc đó đã 80 tuổi muốn đi hành hương ở Giêrusalem cũng như những nơi khác trong Đất Thánh. Khi trở về Roma năm 329, bà mang theo một mảnh gỗ Thánh Giá thật mà Chúa đã chịu đóng đanh và đặt trong dinh thự của bà. Bà còn mang theo đất thánh ở đồi Canvê, những đinh và gai nhọn. Bà qua đời cùng năm 329. Tương truyền kể rằng khi khai quật, họ tìm được tấm bảng mà quan Philatô ra lệnh viết và gắn vào Thập Giá Chúa Giêsu: Giêsu Nazareth, Vua Người Do Thái. Hoàng đế Costantine theo lời yêu cầu của mình cho xây nhà nguyện bảo tồn các Thánh Tích của cuộc khổ nạn Chúa Giêsu mang về từ Giêrusalem. Đền thờ này nhắc nhở các tín hữu về cuộc khổ nạn nhục nhã của Chúa Giêsu. Ngài chịu nhục hình vì tội lỗi con người và đã đổ máu mình ra để chuộc tội con người. Ngài đã vâng phục cho đến chết và chết trên thập giá. Thánh giá nhắc nhớ tín hữu về biến cố khổ nạn, chịu chết và phục sinh của Chúa Giêsu. Thánh giá trở nên biểu tượng cho mọi tín hữu Kitô nên họ mang thánh giá với họ như những người thuộc về Chúa Kitô, họ chết cho tội lỗi và sống cho Thiên Chúa.

Đền thờ Thánh Giá Giêrusalem

Đền thờ thánh Lorenzo ngoài thành

Đền thờ gồm hai nhà thờ sửa lại thành một. Nhà thờ thứ nhất tôn kính thánh Lorenzo do Hoàng Đế Costantino xây năm 330 và ĐGH xây lại năm 578. Nhà thờ thứ hai tôn kính Đức Mẹ do ĐGH Sisto 3 xây vào thế kỷ 5 sát liền với nhà thờ thánh Lorenzo. Năm 1216, ĐGH Honorio 3 lấy cung thánh nhà thờ thánh Lorenzo và bỏ cung thánh nhà thờ kính Đức Mẹ để nối liền hai nhà thờ lại thành một. Ngài cũng cho xây tháp chuông kiểu Roma. Nhà thờ được tu sửa vào thế kỷ 15 và 16. Nhà thờ sửa mặt tiền với bức hình đá mầu và cũng như bên trong nhà thờ từ 1864-1870. Hành lang nhà thờ có 6 hàng cột kiểu Ionien chạm trổ rất đẹp và bên trong có 22 cột nham thạch kiểu Ionien chia thành ba gian dọc với những bức khảm đá màu rực rỡ.

Đền thờ thánh Lorenzo ngoài thành

Trong đó bức khảm màu về Chúa Giêsu và các thánh làm theo nghệ thuật Byzantine thuộc thế kỷ thứ 5 rất độc đáo. Đây là những phần còn lại của nhà thờ do Hoàng Đế Costantine xây và được ĐGH Pelagio 3 tu sửa lại gồm 12 cột kiểu Corinto rất đẹp chia thành 3 gian. Trong gian bên cạnh có giữ hài cốt của thánh Lorenzo, Sebastiano và Giustino. Trên cung thánh có bàn thờ của Augusto và Sansone thuộc thế kỷ 12. Ngoài ra, còn có một chân nến Phục Sinh và hai giá sách do gia đình Cosma tạc. Nền đá hoa kiểu Cosma thuộc thế kỷ 12. Nhà thờ bị hư hại hồi thế chiến 2 với những mảnh bom nhưng được tu sửa lại. Du khách có thể thăm viếng hang toại đạo thánh Lorenzo, nơi chôn cất thánh nhân sau khi ngài tử đạo.

Đền thờ thánh Sebastiano

Đền thờ này được xây lên trước thế kỷ thứ 5 để tôn kính hai thánh Phêrô và Phaolô vì xác của các ngài được an táng tại đây. Sebastiano là sĩ quan Roma tử đạo dưới thời hoàng đế Diocleziano và được an táng ở nghĩa trang gần đó. Đền thờ được dành để tôn kính thánh Sebastiano vào thế kỷ thứ 9. Năm 1614, ĐHY Scipione Borghese sửa sang lại với mặt tiền 6 cây cột nham thạch.

Đền thờ thánh Sebastiano

Du khách có thể nhìn thấy hòn đá ghi dấu chân Chúa Giêsu ở nhà nguyện 1 bên phải và tượng thánh Sebastiano bằng nham thạch rất đẹp ở nhà nguyện 2 bên trái. Từ mặt tiền đền thờ, du khách có thể thăm viếng viện bảo tàng trưng bày các di tích khảo cổ như bia mộ, các bình gốm cổ hoặc quan tài. Dưới  hầm, du khách có thể thăm viếng một phòng dùng để dọn các bữa ăn nhân dịp an táng người chết. Xác hai thánh Phêrô và Phaolô đã tạm thời an táng tại chính nơi đây.

Lm INHAXIÔ HỒ VĂN XUÂN (báo CGvDT)